Περιβάλλοντα Επικοινωνίας στο Φυσικό και στον Ψηφιακό Κόσμο

Διδάσκων: Δημήτριος Χαρίτος, Επικ. Καθηγητής Τμήματος ΕΜΜΕ ΕΚΠΑ

Διεύθυνση ηλ. ταχυδρομείου: vedesign[at]otenet.gr

Τα φυσικά περιβάλλοντα στο πλαίσιο των οποίων εκτυλίσσεται η καθημερινή μας ζωή λειτουργούν ως πλαίσια για διαπροσωπική επικοινωνία. Η συνεχής και εκτεταμένη διείσδυση και ενσωμάτωση τεχνολογικών συστημάτων και δικτύων επικοινωνίας σε πολλούς τομείς της καθημερινής ανθρώπινης δράσης, μεταλλάσσει και επαναπροσδιορίζει τα χαρακτηριστικά αλλά και τις δυνατότητες που παρέχουν τα φυσικά περιβάλλοντα, διαμεσολαβώντας έτσι τόσο τη διαπροσωπική επικοινωνία των ατόμων μέσα σε αυτά, όσο και την προσωπική επικοινωνία του κάθε ατόμου με τις τεχνολογικές δομές που τα περιβάλλοντα εμπεριέχουν. Κάποιες από τις τεχνολογίες αυτές υποστηρίζουν τη λειτουργία αμιγώς ψηφιακών περιβαλλόντων επικοινωνίας (π.χ. πολυχρηστικά δυνητικά περιβάλλοντα, περιβάλλοντα υπερμέσου στο διαδίκτυο). Παράλληλα, οι πρόσφατες εξελίξεις των τεχνολογιών κινητής και ασύρματης επικοινωνίας (π.χ. σύγκλιση νέων ευρυζωνικών τηλεπικοινωνιακών δικτύων, γεωγραφικών συστημάτων εντοπισμού και αλληλεπιδραστικών συστημάτων διεπαφής για συσκευές κινητής τηλεφωνίας) έχουν αρχίσει ήδη να μεταβάλλουν τον τρόπο με τον οποίο δρούμε και επικοινωνούμε στον αστικό δημόσιο χώρο.

Το μάθημα αυτό έχει ως αντικείμενο την μελέτη της λειτουργίας, της χρήσης και των επιπτώσεων που τα επικοινωνιακά αυτά συστήματα και τα περιβάλλοντα που δημιουργούν έχουν στον άνθρωπο, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Η μελέτη αυτή διεξάγεται δίνοντας έμφαση, όχι μόνο στις θεωρητικές πτυχές του ζητήματος αλλά προσπαθώντας να αντιπαραβληθούν οι διαπιστώσεις σε θεωρητικό επίπεδο με την κατάλληλα στοχευμένη δημιουργία και χρήση τέτοιων περιβαλλόντων σε πρακτικό επίπεδο, απο τους ίδιους του φοιτητές/τριες, χρησιμοποιώντας τις υπάρχουσες υποδομές του Εργαστηρίου Νέων Τεχνολογιών.

Προαπαιτούμενη Γνώση/Yπόβαθρο

Ισχύουν οι προαπαιτούμενες γνώσεις που αφορούν γενικότερα στη συγκεκριμένη κατεύθυνση του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών. Επιπρόσθετα, θα διεξαχθούν σύντομα εντατικά σεμινάρια εκμάθησης ψηφιακών εργαλείων σχεδιασμού και ανάπτυξης πολυμεσικών εφαρμογών ή τρισδιάστατης μοντελοποίησης ή περιβάλλοντος δυνητικής πραγματικότητας. Δεδομένου ότι μία τουλάχιστον εργασία που θα εκπονηθεί είναι ομαδική (προϊόν συνεργασίας μεταξύ 3-5 φοιτητών/τριών) η εκμάθηση των απαραίτητων εργαλείων θα γίνει λαμβάνοντας υπόψη το υφιστάμενο γνωστικό υπόβαθρο των φοιτητών/τριών.

Στόχοι

Στόχος του μαθήματος είναι η κατανόηση της λειτουργίας, της χρήσης και των επιπτώσεων των επικοινωνιακών αυτών συστημάτων και περιβαλλόντων στον άνθρωπο και η εκμάθηση της διαδικασίας σχεδιασμού και παραγωγής των περιβαλλόντων αυτών. Συγκεκριμένα, μελετώνται οι περιπτώσεις των δυνητικών περιβαλλόντων (virtual environments), άλλων μορφών περιβαλλόντων εμβύθισης (προβολικά συστήματα και θόλοι), συστημάτων κινητής επικοινωνίας και επικοινωνίας δι’ εντοπισμού (mobile & locative media), συστημάτων πανταχού παρούσας και διάχυτης υπολογιστικής (ubiquitous & pervasive computing & media) και διαδικτύου των πραγμάτων (internet of things) καθώς και η εφαρμογή τους σε διαφορετικής κλίμακας και υπόστασης περιβαλλοντικά πλαίσια (αντικείμενο, ιδιωτικός ή δημόσιος χώρος, αστικός χώρος, κυβερνοχώρος). Η διερεύνηση των ψηφιακών αυτών περιβαλλόντων διεξάγεται μέσω μίας διεπιστημονικής προσέγγισης, με έμφαση στις ψυχολογικές, τεχνολογικές, κοινωνικές και πολιτισμικές πτυχές της χρήσης τους. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην κατανόηση των επιπτώσεων της χρήσης των επικοινωνιακών αυτών συστημάτων και περιβαλλόντων στην ανθρώπινη συμπεριφορά σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Τέλος, στόχος του μαθήματος δεν είναι μόνο η αναλυτική μελέτη των προαναφερομένων τεχνο-κοινωνικών συστημάτων και των φαινομένων που ενεργοποιούνται λόγω της χρήσης τους αλλά κατά κύριο λόγο η εκμάθηση πτυχών της συνθετικής διαδικασίας, δηλαδή του σχεδιασμού και της ανάπτυξης για τη δημιουργία αυτών των συστημάτων.

Τρόπος Διδασκαλίας

Για την επίτευξη των στόχων του μαθήματος οι φοιτητές θα εξετάσουν παραδείγματα εφαρμογών από τον χώρο των προαναφερομένων τεχνολογιών αιχμής της πληροφορίας και της επικοινωνίας (δυνητικά περιβάλλοντα, εμβυθιστικά συστήματα προβολής, συστήματα κινητής επικοινωνίας και επικοινωνίας δι’ εντοπισμού, διάχυτη υπολογιστική και διαδίκτυο των πραγμάτων) και θα εμπλακούν στη χρήση και την εις βάθος διερεύνηση πρωτοτύπων συστημάτων τα οποία βρίσκονται εγκατεστημένα στο Εργαστήριο Νέων Τεχνολογιών του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ. Η δραστηριότητες αυτές θα πλαισιωθούν από το κατάλληλο θεωρητικό πλαίσιο που υποστηρίζει την κατανόηση της λειτουργίας και τη χρήσης των συστημάτων αυτών από τεχνολογική, ψυχολογική, κοινωνική και πολιτισμική σκοπιά.

Η διδασκαλία θα στηρίζεται αφενός μέν σε διαλέξεις που θα παραδίδονται από τον διδάσκοντα ή/και συνεργάτες του μαθήματος. Αφετέρου, θα διεξαχθούν σύντομα σεμινάρια πρακτικής εκμάθησης της χρήσης λογισμικού για τη δημιουργία ψηφιακών περιβαλλόντων επικοινωνίας. Επίσης θα διεξαχθούν συνεδρίες εκμάθησης της διαδικασίας σχεδιασμού των περιβαλλόντων αυτών (studio) με συμμετοχή του διδάσκοντος και συνεργατών, με στόχο την υποστήριξη ομαδικής εργασίας με θέμα το σχεδιασμό παρέμβασης και δημιουργίας ψηφιακού περιβάλλοντος στον αστικό δημόσιο χώρο.

Παρακολούθηση Μαθημάτων

Η παρακολούθηση των διαλέξεων και των εργαστηρίων είναι υποχρεωτική και θεωρείται αναγκαία για την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος. Επίσης στόχος είναι να διεξαχθεί (όπως έχει γίνει ήδη τα τελευταία 2 έτη) έκτακτο εργαστήριο με συμμετοχή του Martijn deWaal, Καθηγητή Πανεπιστημίου του Amsterdam με θέμα την τεχνολογικά επαυξημένη υβριδικη εμπειρία της πόλης και τις κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις αυτής.

Βασικές ενότητες του μαθήματος

• Εισαγωγή στην έννοια του «περιβάλλοντος» ως πλαισίου μέσα στο οποίο λαμβάνει χώρα το επικοινωνιακή δραστηριότητα
• Η αντίληψη και η κατανόηση της περιβαλλοντικής εμπειρίας: η σκοπιά της περιβαλλοντικής γνωστικής ψυχολογίας (environmental cognition) και η φαινομενολογική προσέγγιση
• Το video ως μέσο αναπαράστασης και επικοινωνίας: mediated spaces
• Σχεδιασμός αλληλεπίδρασης, συστημάτων διεπαφής και μη-γραμμικών αφηγήσεων. Συμμετοχή του θεατή στην εξέλιξη της αφήγησης και στη δημιουργία υπερμεσικού περιεχομένου
• Δυνητική πραγματικότητα και δυνητικά περιβάλλοντα (virtual environments): προσωπικές και συλλογικές εμπειρίες εμβύθισης, μικτή και επαυξημένη πραγματικότητα (mixed & augmented reality).
• Διάχυτη και πανταχού παρούσα υπολογιστική (ubiquitous & pervasive computing): Τεχνολογίες αλληλεπίδρασης ενταγμένες μέσα στο φυσικό χώρο (responsive/interactive environments).
• Το διαδίκτυο των πραγμάτων (internet of things): επανεξετάζοντας τη σχέση ανθρώπου με τα ψηφιακά επαυξημένα και δικτυωμένα αντικείμενα.
• Η σύγκλιση της κινητής τηλεπικοινωνίας, φορητών και «φορετών» (wearable) υπολογιστών, ασύρματων δικτύων, τεχνολογιών εντοπισμού θέσης και ψηφιακών μέσων: τα μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού (locative media) και οι αναδυόμενες μορφές κοινωνικής αλληλόδρασης στο δημόσιο χώρο.
• Υβριδική πόλη – τεχνολογικά επαυξημένες περιβαλλοντικές εμπειρίες στο αστικό πλαίσιο: δίκτυα αισθητήρων (sensor networks), ανοικτά δεδομένα και οπτικοποίηση αυτών. Έξυπνη πόλη (smart city) ή έξυπνοι πολίτες (smart citizens);

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Auge, M. (1992). Non-places: Introduction to an anthropology of supermodernity. London: Verso.
• Bell, B., Greene, T., Fisher, J. and Baum, A. (1996). Environmental Psychology, Harcourt Brace College Publishers, Orlando.
• Botía, J. & Charitos, D. (eds.), Workshop Proceedings of the 9th International Conference on Intelligent Environments, Athens, Greece (16-17 July 2013), Amsterdam: IOS Press, pp. 160-171.
• Bryant, L. R. (2011). «The Democracy of Objects». Ann Arbor: Open Humanities Press – University of Michigan Library.
• Dourish, P. (2001). Where the Action is: The Foundations of Embodied Interaction, MIT Press.
• December, J. (1996). Units of Analysis for Internet Communication. Σε Newhagen, J. & Rafaeli, S. (επιμ.), Journal of Computer-Mediated Communication, Vol. 1, No. 4, March, 1996. http://jcmc.indiana.edu/vol1/issue4/december.html
• Carr, K. και England, R. (1995). Simulated and Virtual Realities. Taylor & Francis: London. Castells M. (1996). The rise of the network society (Vol. 1). Cambridge, MA: Blackwell.
• Charitos, D. (2008). “Precedents for the design of Locative Media”, σε Saariluoma, P. & Isomäki, Η. (επιμ.) Future Interaction Design II, London: Springer Verlag.
• Charitos, D. (2005). “Communicating Environmental Meaning through Designing Space in Virtual Environments”, σε Ylä-Kotola, M.Y., Inkinen, S., Isomaki, H. (επιμ.), «The Integrated Media Machine: Aspects of Future Interfaces and Cross-Media Culture», Integrated Media Machine Vol. III, pp.13-35. European Institute of Sustainable Information Society. Rovaniemi: University of Lapland, ISBN: 951-634-966-8, σελ. 13-35.
• Charitos, D., Theona, I., Dragona, D., Rizopoulos, C., Meimaris, M. (eds., 2013). Hybrid City 2013 – Proceedings of the International Conference “Hybrid City 2013: Subtle rEvolutions”, Athens, Greece (23-25 May 2013), Athens: University Research Institute of Applied Communication
• Diamantaki, K., Rizopoulos, C., Charitos, D., Tsianos, N., Gazi, A. (2011). “Theoretical and Methodological Implications of Designing and Implementing Multi-user Location-based Activities”. Personal and Ubiquitous Computing, vol. 15, no. 1, pp. 37-49, Springer.
• Dix, Α., Finlay, J., Abowd, G. & Beale, R. (2003). Επικοινωνία Ανθρώπου – Υπολογιστή. Αθήνα: Γκιούρδας.
• Gibson, J. J. (1986). The ecological approach to visual perception. Hillsdale. NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Graham, S. (Ed.). (2004). The cybercities reader [Urban Reader Series]. London: Routledge.
• Haraway, D. (επιμ.), Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature. New York: Routledge.
• Hayles, K. (1999). How We Became Posthuman – Virtual Bodies in Cybernetics, Literature, and Informatics. Chicago, The University of Chicago Press.
• Heidegger, M. (2008). Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι. Αθήνα: Πλέθρον.
• Highmore, B. (Ed.). (2001). The everyday life reader. London: Routledge.
• Igoe, T. (2012). Getting Started with RFID. Sebastopol, CA: O’Reilly Media Inc.
• Kalawsky, R.S. (1993). The Science of Virtual Reality and Virtual Environments. Wokingham: Addison-Wesley Publishing Company.
• Kaptelinin, V. & Nardi, B.A. (2006). Acting with Technology: Activity Theory and Interaction Design. Cambridge MA: MIT Press.
• Latour, B. (2005). Reassembling the Social: An Introduction to Actor-Network-Theory (Clarendon Lectures in Management Studies), OUP Oxford.
• Krueger, M.W. (1991). Artificial Reality II. Reading, Massachusetts: Addison Wesley Publishing Company.
• Latour, B. (2005). Reassembling the social: An introduction to actor-network theory. New York: Oxford University Press.
• Laurel, B. (1991). Computers as Theatre: Addison-Wesley Publishing Company.
• Leach, N. (1997). Rethinking Architecture: A Reader in Cultural Theory, London: Routledge.
• Lynch, K. (1960). The image of the city, MIT Press, Cambridge, Massachusets.
• ΜακΛούαν, Μ. (1965). Media: Οι Προεκτάσεις του Ανθρώπου. Αθήνα: Κάλβος.
• Merleau-Ponty, M. (1962). The Phenomenology of Perception. London: Routledge.
• Nardi, B. (1996). Context and Consciousness: Activity Theory and Human-computer Interaction. Cambridge, MA: MIT Press.
• Norberg-Schulz, C. (1971). Existence, Space and Architecture. New York: Praeger Ltd.
• Pfister, C. (2011). Getting Started with the Internet of Things. Sebastopol, CA: O’Reilly Media Inc.
• Rheingold, H. (2002). Smart Mobs. Cambridge, MA: Basic Books.
• Rheingold, H. (1991). Virtual Reality. New York: Touchstone.
• Relph, E. (1976). Place and placelessness. London: Pion.
• Riva, G., Davide, F. & Ijsselstejn, F.A. Being There: Concepts, effects and measurements of user presence in synthetic environments. Amsterdam: ΙOS
• Rizopoulos, C. & Charitos, D. (2014). “The Experience of Spatial Interaction: Conceptuaizing the User Experience of Virtual Environments”. In Streitz, N. & Markopoulos, P. (eds.). Proceedings of the 2nd International Conference on Distributed, Ambient, and Pervasive Interactions (DAPI 2014), Heraklion, Greece, 22-27 June 2014, LNCS 8530, Springer.
• Suchman, L. (1987). Plans and situated actions: The problem of human-machine communication. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
• Weiser, M. (1991). “The Computer for the 21st Century”. Scientific American Special Issue on Communications, Computers, and Networks. http://www.ubiq.com/hypertext/weiser/SciAmDraft3.html
• Χαρίτος, Δ. (2007) «Τα μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού και οι επιδράσεις τους ως προς την κοινωνική αλληλόδραση στο περιβάλλον της σημερινής πόλης», Ζητήματα Επικοινωνίας, τχ. 5, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 46-61.
• Χαρίτος, Δ. (2005). «Δυνητική πραγματικότητα: ένα νέο σύστημα διεπαφής ανθρώπου-υπολογιστή ή ένα νέο μέσο επικοινωνίας; », Ζητήματα Επικοινωνίας, τχ. 2, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 83-99.